Колькі вуліц у Брэсце названа ў гонар расіян і чаму іх трэба перайменаваць: маштабнае даследаванне

Публіцыст і даследчык Алесь Чайчыц апублікаваў чарговую частку даследавання пра акупацыйную тапанімію беларускіх гарадоў — на гэты раз пра Брэст. Азнаёміцца з ім можна па спасылцы (у дадатку апублікаваны спіс тапанімічных аб’ектаў, перайменаванне якіх неабходнае, пажаданае ці магчымае). BGmedia расказвае самае важнае.

Чытайце таксама: Мнения экспертов: Стоит ли переименовывать улицы в Бресте?

У Брэсце выяўлена 189 тапанімічных аб’ектаў з назвамі, якія маюць варожы да Беларусі характар

Алесь Чайчыц прааналізаваў назвы 778 тапанімічных аб’ектаў Брэста па стане на 2025 год: вуліцы, плошчы і іншае.

Выяўлена 189 тапанімічных аб’ектаў з назвамі, якія маюць у рознай ступені варожы да Беларусі прапагандысцкі савецкі або расійскі каланіяльны характар і якія прызнана неабходным або пажаданым змяніць.

Таксама выяўлена 16 аб’ектаў, перайменаванне якіх можа быць мэтазгодным з той ці іншай прычыны, але можа быць прадметам дадатковага экспертнага і грамадскага абмеркавання.

«Асобная рэкамендацыя адносна тапаніміі: вяртаць палітычна нейтральныя спрадвечныя гістарычныя назвы тапанімічным аб’ектам — нават тым, чые актуальныя назвы не нясуць антыбеларускага ідэйнага зместу», — гаворыцца ў даследаванні.

Патрэба перайменаванняў у Брэсце

Прызнана неабходнасць прыярытэтнай змены назваў амаль 8% тапанімічных аб’ектаў (63 адзінкі), названых у гонар найбольш адыёзных асобаў і з’яў савецкага рэжыму або расійскага каланіялізму. Напрыклад, вуліцы 17 Верасня, Арджанікідзэ, Баўманская, Будзёнага, Халтурына.

Акрамя гэтага, прызнана патрэба змены яшчэ 113 назваў прааналізаваных аб’ектаў (14,5% ад агульнай колькасці) з-за відавочнага савецкага ідэалагічнага і/або расійскага каланіяльнага характару. Напрыклад, вуліцы 9 Студзеня, Астроўскага, Горкага, Жукава.

Яшчэ амаль 4% назваў (29 адзінкі), перайменаванне якіх прызнана магчымым альбо пажаданым, павінны быць прадметам дадатковага экспертнага і грамадскага абмеркавання. Напрыклад, вуліцы Касіцкага, Пуцейская, Рэпіна, Цалінная.

Назвы 74% прааналізаваных тапанімічных аб’ектаў Брэста з’яўляюцца палітычна нейтральнымі і не патрабуюць змены.

Чытайце таксама: Брестчане о переименовании улиц города: «Улицы с именами убийц (Халтурина, в частности) надо переименовать»

Сярод абласных цэнтраў Брэст мае найменш прасякнутую савецкай прапагандай тапанімію

Сярод абласных цэнтраў Брэст мае найменш прасякнутую савецкай і расійскай імперскай прапагандай тапанімію: 73,7% тапанімічных аб’ектаў не патрабуюць перайменавання (для параўнання: Мінск — 58,5%, Магілёў — 52%, Гродна — 65,9%), нягледзячы на важную ролю Брэсцкай крэпасці ў савецкай прапагандзе.

Гэта дасягаецца за кошт высокай долі палітычна нейтральных назваў: у гонар прыроды і геаграфіі, эканомікі і аб’ектаў інфраструктуры, іншых нейтральных назваў (усяго 54,76%) — значна больш, чым у Мінску (25%), Гродне (39,74%) і Магілёве (30,34%).

Назваў у гонар расійскіх і савецкіх вайскоўцаў (9,13%) больш, чым у Мінску (8,8%), але менш, чым у Магілёве (10,69%) і Гродне (10,14%).

У Брэсце ўсяго адна вуліца названа ў гонар падзей несавецкай гісторыі Беларусі 

Назваў у Брэсце ў гонар беларускіх несавецкіх дзяржаўных дзеячоў і палітыкаў — толькі чатыры (дзве ў гонар Касцюшкі, па адной — у гонар Ю. Нямцэвіча і В. Урублеўскага).

Назваў у гонар беларускіх грамадскіх дзеячоў, не звязаных з савецкім рэжымам, царскай Расіяй ці расійскім рэвалюцыйным рухам, — усяго 15 (менш за 2% ад агульнай колькасці). Напрыклад, вуліцы Янкі Купалы, Якуба Коласа.

Назваў у гонар падзей несавецкай гісторыі Беларусі — адна (Грунвальдская).

Чытайце таксама: Председатель Брестского горисполкома предлагает улицу Халтурина переименовать в улицу Счастливую

Навошта патрэбна дэсаветызацыя і дэкаланізацыя гарадской прасторы

«Камуністычны рэжым меў для Беларусі юрыдычны і фактычны характар замежнай акупацыі. Дасягненні савецкага часу ў Беларусі нівэлююцца каласальнай шкодай, якую Беларусі нанёс камуністычны рэжым. Удзел беларусаў у дзейнасці савецкіх інстытуцый быў у той ці іншай ступені калабарацыяй з акупацыйнай уладай», — напісана ў даследаванні.

Алесь Чайчыц лічыць, што цягам дзесяцігоддзяў гарадская прастора была арэнай для прапаганды таталітарнага савецкага рэжыму, а перад гэтым — варожай да Беларусі царскай расійскай улады.

Назва вуліцы або помнік — адна з найвышэйшых формаў грамадскага ўшанавання. Назвы і помнікі павінны быць прысвечаны толькі асобам, з’явам і падзеям, якія гэтага заслугоўваюць.

Дэкамунізацыю і дэкаланізацыю правялі ўсе краіны-суседзі Беларусі

Першасны прыярытэт дэкамунізацыі і дэколанізацыі — аднаўленне палітычна нейтральных спрадвечных гістарычных назваў. Праз гэта прайшлі ўсе краіны-суседзі Беларусі. Напрыклад, у Польшчы і краінах Балтыі масавыя перайменаванні адбыліся пасля падзення камуністычных рэжымаў і аднаўлення незалежнасці ў 90-я гады, кропкава адбываюцца да сёння.

У 2024 годзе ў Рызе перайменавалі некалькі вуліц з расійскімі каланіяльнымі назвамі — Маскоўская, Ламаносава, Гогаля, Пушкіна, Лермантава, Тургенева.

У заходніх рэгіёнах Украіны працэс пачаўся ў 90-я гады, а пасля расійскай агрэсіі ў 2014 годзе набыў агульнанацыянальны характар і зацверджаны на найвышэйшым дзяржаўным узроўні. З 2014 па 2020 год былі зменены назвы 51 тысячы аб’ектаў тапаніміі, 1 тысячы населеных пунктаў, 26 раёнаў, 75 навучальных устаноў. Таксама дэмантавана 2,5 тысячы помнікаў і памятных знакаў.

Што тычыцца дэсаветызацыі ў Беларусі, то быў вопыт перайменавання вуліц Мінска гарадскімі ўладамі ў 1944 годзе падчас нацысцкай акупацыі — намінальны і няўдалы. У постсавецкай Беларусі працэс амаль не пачынаўся. Заўважныя выключэнні — Маладзечна ў часы кіраўніцтва Г. Карпенкі, а таксама адзінкавыя назвы (напрыклад, у Мінску: праспект Ф. Скарыны, плошча Незалежнасці).

Аналагічны аналіз праведзены па шэрагу іншых беларускіх гарадоў

Аналагічны аналіз праведзены па шэрагу іншых беларускіх гарадоў, яго вынікі будуць прэзентаваны пазней.

Алесь Чайчыц запрашае жыхароў і ўраджэнцаў іншых беларускіх гарадоў да супрацоўніцтва ў стварэнні аналагічных дэкамунізацыйных спісаў. Яму можна напісаць у Facebook.

На яго думку, спісы павінны быць напрацоўкай, якой змогуць скарыстацца дэмакратычна абраныя ўлады Рэспублікі Беларусь пасля аднаўлення законнасці.

Чытайце таксама: Рогачук после шумихи «переобулся»: Коммунисты поссорились с властями Бреста из-за намерения переименовать две улицы

Наш канал в Telegram. Присоединяйтесь!

Есть о чем рассказать? Пишите в наш Telegram-бот. Это анонимно и быстро